Vormen en genres

Naast de vele vernieuwingen wordt ook voortgebouwd op de muzikale vormen en genres uit de Klassieke tijd.
Aan de ene kant zien we een continue ontwikkeling, die tot ver in de twintigste eeuw doorloopt, maar ook is er sprake van grote tegenstellingen tussen de 19de eeuw en de eeuw ervoor en erna.
Symfonieën, soloconcerten waarbij virtuositeit een grote rol speelt, sonates, strijkkwartetten en andere kamermuziekvormen blijven belangrijk. Nieuw is echter de verschuiving naar zelfexpressie en uitdrukking geven aan emotie, waardoor de strakke vormen en structuren van het Classicisme worden verlaten en de werken omvangrijker worden, vrijer en vager van vorm.

In de romantische opera bereikt het bel-canto (‘mooi’ zingen met beheersing van timbre en ademhaling) met versieringen vooral in de hoge registers van de stem) haar hoogtepunt.
De operette is een luchtiger, soms satirische versie van de opera, waarbij de teksten tussen de zangnummers gesproken werden. De melodieën in de operette liggen wat gemakkelijker in het gehoor.

In de opera werken verschillende kunsten samen: literatuur, muziek, toneel, dans, architectuur en schilderkunst. Muziek en vooral de zang is in de meeste opera's echter het belangrijkst.
In de muziekdrama's van Wagner wordt meer gestreefd naar een versmelting van alle kunstvormen: het Gesamtkunstwerk.

Een specifieke negentiende eeuwse kunstvorm is het lied.
Liederen worden voornamelijk begeleid door de piano, maar wanneer een lied door het symfonieorkest wordt begeleid, spreken we van orkestlied. Franz Schubert schreef meer dan 600 Liederen. Gedurende de gehele 19e eeuw stonden zijn liederen model voor andere liedcomponisten.

Nieuw in de Romantiek zijn kleinere muzikale vormen met name in de piano- en kamermuziek. Van dansen afgeleid zijn de wals, bolero, mazurka, polka en polonaise. Titels als étude, nocturne, elegie en berceuse wijzen op een functie, maar geven ook een karakter aan. Bagatelle, capriccio en Lied ohne Worte zijn karakterstukken.

Het symfonisch gedicht en de programmatische symfonie zijn vormen die in het bijzonder passen bij de romantische gedachtenwereld.